Ergenlik duyguların en oynak olduğu dönemdir. Hormonların değişmesiyle beraber gençler büyük olmakla çocuk olmak arasında kalmakta, bir yandan kendilerini beğenmeye çalışırken bir yandan da aşırı duyarlı ve kırılgan olmaktadırlar. Eleştiriye karşı oldukça duyarlıdırlar, çabuk incinip kırılırlar, reddedildiklerinde çok tepki gösterirler, öfkeleri de sevinçleri de üzüntüleri de yoğun yaşarlar. İlk defa aşık olurlar, çok heyecanlı ve meraklıdırlar, her şeyi denemek isterler, risk almaktan haz duyarlar ve kendilerini kanıtlamak, bir yere ait olmak için çok çaba gösterirler. Özellikle aile ve otoriteyi temsil eden kişilere karşı isyan ediyor gibi görünseler de, onların dediklerini hiç umursamıyor gibi davransalar da aslında o kişilerden takdir görmek ve onay almak çok büyük önem taşır.
Böylesi canlı, hareketli, iniş-çıkışlı bir dönemde; anne babanın ayrılığı, sevilen birinin kaybı, aşk acısı, grup içinde aşağılanma, aileden ayrılmak, sınavlarda başarısızlık ve ona bağlı gelişen yetersizlik gibi durumlar ergeni büyük üzüntü ve çaresizliğe sürükleyebilir. Tek çözüm ölmek yani intihar gibi gelebilir.
Bir ergenin intiharı düşündüğünü ailesi nasıl anlayabilir?
Öncelikle ergen bu düşüncesini sözel olarak ve/veya davranışlar yoluyla ifade eder. “Hayatımdan bezdim” “Ölmek istiyorum” gibi. Ergenin sık sık ölüm hakkında konuşması, yaşamda bir amacının kalmadığını söylemesi, geleceğe yönelik isteklerinden, değerlerinden vazgeçmesi, aile ve arkadaşlarından uzaklaşması, sürekli endişeli/gergin bir halinin olması, davranışlarının aniden, alkol-uyuşturucu kullanmaya başlaması, uykularının ciddi biçimde bozulması, sürekli mutsuz-umutsuz gözükmesi ailesi ve çevresindekiler için uyarıcı olmalıdır.
Yanlış bildiklerimiz
• İntihar aniden olur, önceden anlayamazsınız.
• İntihardan sıkça söz eden, tehdit eden kişiler bu eylemi gerçekleştirmezler.
• Bir kişi intihar etmeye kararlıysa kimse engel olamaz.
• Sadece psikiyatrik hastalığı olanlar intihar eder.
• İntihar genetik geçişli bir durumdur.
İntihar tehditlilerinin riskli sonuçlar doğurma olasılığını arttıran durumlar nelerdir?
• Geçmişte şiddet içeren davranışlar
• Geçmişte intihar tehdidi/girişimi
• Aile içi şiddet
• Kendi davranışının sorumluluğunu alama/suçu hep başkalarında arama
• Akranlarını ve küçüklerini tehdit etme/alay etme/aşağılama
• İhmal, istismar yaşamış olma
• Ailede istismara/şiddete tanıklık etmiş olma
• Hayvanlara kötü davranma
• Konuşmalarında, izlediği filmlerde veya okuduğu kitaplarda ölüm temalarının yoğun olarak işleniyor olması
• TV- bilgisayar oyunlarında şiddet temasının ısrarla üzerinde duruyor olması
• Depresyon/mani/ psikoz yaşıyor olmak
• Alkol/uyuşturucu kullanımı
• Arkadaş ilişkilerinin zayıf olması
İntiharı önlemek için yapılacak elbette pek çok şey var. Ancak daha önemlisi, ergenlerin intiharın eşiğine gelmesini tutumlar da.
Aile büyüklerinin aşağılayıcı, yargılayıcı, cezalandırıcı, suçlayıcı, sürekli eleştiren, baskıcı veya aşırı korumacı, baskıcı, ergene sorumluluk vermeyen, her şeyi kendi halleden veya ilgisiz tutumları ergeni intihara bir adım yaklaştırabilir. Aksine, ergenin kendilik duygusunu geliştirmesine izin veren, sınır çizebilen, ergene güvendiğini ve değer verdiğini hissettiren ve onun için güvence olabilen, ergeni önemseyen ve duygu kanallarını açık tutmasını ve ifade etmesini destekleyen, kendini tanımasına ve gerçekleştirmesine olanak tanıyan aile tutumları de ergeni intihardan bir adım uzaklaştırır. Kendini değerli, güvende hisseden, ailesinden ve çevresinden yakınlık, sevgi gören ve onlarla dayanışma içinde olan, zorlukla mücadele edebilme becerisini kazanmış ve kendine güveni gelişmiş, sorumluluklarını alabilen ve ailesi ve çevresi tarafından güvenilen, kendini gerçekleştirme ve dolayısıyla mutlu olma becerisine sahip bir ergenin intihardan çok uzaklaşacağını söyleyebiliriz. Ne kadar fazla duygusal çalkantı, üzüntü ve hayal kırıklığı yaşarsa yaşasın yaşamla mücadele adına pek çok önemli şeye sahip bu ergen daha farklı ve sağlıklı çözüm yolları üretebilecektir.
Hangi durumlarda bir uzmandan yardım istenmeli?
• Ergen sık sık kendine- başkasına zarar vereceğini ifade ediyorsa,
• Şiddet içeren plan ve düşünceleri kaygı verici boyutlara ulaştıysa,
• Tehditlerin gelip geçici olmayıp endişelendirici noktaya geldiğini düşünüyorsanız
tehditleri önemseyin ve mutlaka bir uzmandan yardım isteyin.
Hangi tehditler acil müdahale gerektirir?
• Başkasına zarar verme/ öldürme tehdidi
• Kendine zarar verme/ öldürme tehdidi
• Evden kaçma tehdidi
• Mala, mülke zarar verme tehdidi
Ergenlik çağındaki çocuğunuzun intihar edebileceğinden şüpheleniyorsanız;
• Ona endişeleri ve son zamanlardaki ruhsal durumu ile ilgili sorular sorun.
• Cevapları dikkatle ve anlamaya çalışarak dinleyin. Farklılığınız gösterin.
• Ondan duyduklarınızı tekrar ederseniz onu dinlediğinizi ve anladığınızı net biçimde hissedecektir.
• Yaşadıkları endişeler- üzüntüler sizin için önemsiz, küçük şeyler olabilir. Ancak bu endişelerin onun dünyasındaki anlamını kavramaya çalışırsanız duygularını anlama ve yardımcı olabilme şansına sahip olursunuz.
• Yardım etmeyi önerin. Teklifiniz kabul edilmese bile ara sıra işlerin nasıl gittiğini sorun.
• Duyduğunuzun endişenin çocuğunuza özel nedenleri olduğunu hissetmesini sağlayın. “Bu ara derslerin kötü gibi pek çok genci ilgilendiren bir endişe onun için özel olma anlamın taşımaz.
Bunun yerine “Seni bu aralar sıkıntılı görüyorum” tarzı yaklaşımlar daha kişisel olacaktır.
• Çocuğunuzla ilgili olabildiğince fazla bilgi toplamaya çalışın. Arkadaşları en önemli bilgi kaynağıdır.
• Çocuğunuzun intiharı düşündüğünü hissediyorsanız doğrudan sorun. Bu düşünceyi değiştirmeye değil de anlamaya çalışın.
• Duygularını görmezden gelip aldığınız yanıtları küçümsemeyin.
• Ve SAKİN OLUN.
İntihar girişiminde bulunan ergene nasıl yaklaşalım?
• Sınırların geçilmeyeceğini sözünü verin.
• Güvenli bir yere almaya çalışın.
• Neden böyle bir girişimde bulunduğunu konuşmaya çalışın.
• Anladığınızı ama onaylamadığınızı belirtin. (yargılamadan)
• Umut kapılarını aralayın.
• Sorunu nasıl çözebileceğini ve şu ana kadar bu konuda neler yaptığını konuşmaya çalışın.
• Tedirgin etmeden uzmana yönlendirin.
İntiharın bir zayıflık, kolaycılık olduğunu söylemek veya sizi ne kadar üzdüğünden, hayal kırıklığına uğrattığından söz etmek zaten kendini kötü, çaresiz hisseden ergenin sadece daha da kötü hissetmesine neden olacaktır. Onu anlamak ve yanında olduğunuzu hissettirmekle başladığınızda ise önemli bir yolu geçmiş olursunuz.