“ Her gün bu duyguları çekiyorum ama hiç bir şey hissedemiyorum ve hiç kimsenin yanında olmak istemiyorum. Dikkatim dağılıyor, odaklanamıyorum. Duygusal olarak uyuşuğum. Kendimi hiç bu kadar yalnız ve güçsüz hissetmedim.”
Travma-Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Çoğumuz bir travmatik olay (sevilen birinin kaybı, ciddi bir hastalık, kaza veya kişisel saldırı)ya şahit olmuşuzdur veya yaşamızdır. Zamanla, yas dönemi geçer, acı azalır ve hayat normal halinde devam eder. Çoğumuz travmatik olaydan sonra kendiliğinden iyileşiriz. Ama bazı kişiler travmatik olaydan sonra aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan dolayı aşırı stres veya kaygı yaşamaya devam ederler. Bu kişiler sık sık olayı tekrar yaşıyor gibi görüntülerini (flashback) görebilir veya olayla ilgili kabuslar görebilir, rahatlamak, konsantre olmak veya uyumak gibi kolay şeyler zorlaşır. Kendilerini sevdiği kişilere yabancılaşmış gibi hissederler.
TSSB belirtileri nelerdir?
Travma-Sonrası Stres Bozukluğu ciddi bir hastalıktır.
Üç tip belirti kümesi vardır:
1. Travmanın anılarından kurtulamamak: Çok rahatsız edici, beklenmedik şekilde oluşan travmayı tekrar yaşıyormuş gibi görüntüler (flashback) veya kâbuslar görmek, olayı hatırlatan bir şey olmasa da sürekli akla gelmesi, olay hatırlandığında çarpıntı, terleme gibi bedensel rahatsızlık duyulması.
2. Travmayı hatırlatan durumlardan kaçınmaya çalışmak: Duygusal olarak uyuşuk olmak ve travmayı hatırlatan insanlardan, olaylardan, aktivitelerden kaçınmak, uzak durmak.
3. Aşırı derece tetikte olma belirtileri: uyumak ve konsantre olmakta zorlanmak, tedirgin olmak, hemen sinirlenmek ve öfkelenmek, ufak seslerle irkilmek gibi.
Anksiyete Bozuklukları Hakkında
Anksiyete hayatın bir parçasıdır; vücudumuzun bize bir tehlikenin veya hatanın olduğunu haberdar etmesidir. Bize zarardan uzak durmayı ve tehlike anında hemen hareketlenip kendimizi korumayı sağlar. Fakat, bazı kişiler için bu anksiyete sürekli ve bunaltıcı olabilir, kişinin günlük aktivitelerini yerine getirmesine engel olabilir. Bu durumda “anksiyete bozukluğu” adı verilen bir hastalıktan bahsedilir. TSSB de anksiyete bozukluklarından birisidir.
Travmatik olaydan sonra yaşanan normal anksiyete ve TSSB arasındaki fark nedir?
Normal Anksiyete TSSB
Bir trafik kazasından sonra korkutucu düşünceler veya görüntüler, uyumak veya konsantre olmakta zorlanma, kazadan günler ve haftalar sonra tedirgin ve sinirli hissetmek; daha sonra normale dönmek. Trafik kazasından sonrea, kaza ile ilgili sürekli, kronik, rahatsız edici, beklenmedik anılar, görüntüler (flashback) veya kabuslar görmek; travma geçtikten uzun süre sonra aniden duyguların taşması. Kaza anını tekrar tekrar yaşıyor gibi olmak.
Birisinin ani ölümüne şahit olduktan sonra yalnız kalmayı tercih etmek, olay ile ilgili insanlardan ve yerlerden uzak durmak ve aile/arkadaşlarla olan aktivitelere katılmamak. Bunun süresi normalde bir kaç haftayı geçmemeli. Ne olursa olsun, ölen kişiyi hatırlatan her şeyden, herkesten uzak durmak, her şeye karşı ilgisiz olmak ve aile/arkadaşlardan aylar veya yıllarca uzak durmak.
Yaşamı tehdit eden doğal afetten, eşyalarını kaybettikten sonra korkmak, öfkeli ve sinirli olmak. Doğal afete şahit olduktan uzun süre sonra bile ciddi ve tekrarlayan sinirlilik, tedirginlik hali, uykusuzluk ve dikkat kaybı yaşamak.
TSSB’nin sebepleri nedir?
Bir travmatik olaydan sonra neden bazı insanlarda TSSB oluşur ve bazılarından oluşmaz, bilinmiyor. Fakat, travma ne kadar ciddi, uzun süren ve tehlikeli olursa, kişinin TSSB geliştirme ihtimalinin o kadar yüksek olduğu düşünülüyor. Özellikle, başka insanlar tarafından yapılan travmalar (tecavüz, savaş veya saldırı) TSSB oluşmasında daha yüksek bir olasılık gösteriyor.
Tedavi seçenekleri nelerdir?
Travma yaşayan herkesin genellikle tedavi görmesi gerekmez. Normalde zaman geçtikçe ve aile, arkadaş veya çevrenin yardımıyla travmadan sonra kişiler iyileşebilir. Fakat belirtiler bir kaç haftayı geçerse ve zaman içinde azalmak yerine hayatı etkiler hale gelirse bir profesyonele danışmak önemlidir. Neyse ki, TSSB ve diğer anksiyete bozuklukları için tedavi gören çoğu kişi tedaviye olumlu yanıt verir ve hayatların kalitesinde yükselme izlenir. Mevcut tedavi uygulamaların bazıları: bilişsel-davranış terapisi (BDT) , maruz kalma terapisi (exposure therapy), anksiyete ile baş etme programları, EMDR ve ilaç tedavisidir.
Sadece bir tane “doğru” tedavinin olmadığını hatırlamak önemlidir. Herkese göre terapinin uyumluluğu değişir, birisi için faydalı olan başka birisine faydalı olmayabilir. Kişisel durumunuza ve hastalığın şiddetine göre bir tedavi planı düzenlemesi önemlidir. Doktorunuzdan bütün tedavi seçenekleri hakkında bilgi alıp, sizin için en uygun tedaviyi onunla beraber düzenleyebilirsiniz.
NPGRUP bünyesinde tedavi seçenekleri:
NPİstanbul bu rahatsızlığı anlamak ve müdahale etmek için size ve sevdiklerinize yardımcı olacak kaynaklar sunar.
• Psikiyatristinizin uygun bulacağı ilaç tedavilerinin monitorizasyonu yakından yapılır.
TSSB için uygun olabilecek terapi seçeneklerinden sizin durumunuzda en çok fayda gösterebilecek olanlarını hekiminizle birlikte seçebilirsiniz.
• Bilişsel davranışçı terapiler,
• Maruz bırakma terapileri
• Bedensel belirtilerin kontrolü için biyofeedback terapisi
• EMDR : Son yıllarda geliştirilen özgül psikoterapi tekniklerinden biri de kısaca EMDR olarak adlandırılan ve travmatik yaşantılarla ilgili genellikle olumsuz duygu ve düşünceleri zihinde yeniden işlemden geçirmeye dayanan bir yöntemdir. Göz Hareketleri Eşliğinde Duyarsızlaştırma ve Yeniden Proses Etme adını taşıyan bu teknik kısaca Ingilizce adının baş harfleri (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) ile anılmaktadır. Travmatik yaşantılara uğrama sonucunda genellikle bellekte dağınık bir biçimde kalan anıları birleştirme, gözden geçirme ve kişinin kendine verdiği değer duygusundaki azalmayı yeniden zihin süzgeçinden geçirme olanağını veren bir yaklaşımdır
• Eşlik eden inatçı depresyon belirtilerinin kontrolü için transkranyel manyetik uyarım tedavisi önerilebilir.
5 Dakika Durun & Anksiyetinizi Kontrol Edin
Normal anksiyete veya anksiyete bozukluğunuz olsa bile, bu stratejiler stres ile baş edebilmeniz için yardımcı olur:
1: Spor yapın. Koşuya veya yürüyüşe çıkın. Yoga yapın veya dans edin. Yeter ki hareket edin!
2: Birisiyle konuşun. Eş, dost, arkadaş, anne, baba, çocuk veya doktorunuzla sorunlarınız hakkında konuşun.
3: Günlük tutun. Anksiyetinizi tetikleyenin ne olduğunu anlamak için günlük hayatınızı not edin.
4: Dengeli beslenin. Yemek yerken öğün atlamayın ve anksiyetenin semptomlarına sebep olan kafeinli içeceklerden uzak durun.
Referanslar:
1. American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Association
2. Kaplan, HI; Sadock, BJ, Grebb, JA (1994). Kaplan and Sadock’s synopsis of psychiatry: Behavioral sciences, clinical psychiatry, 7th ed.. Baltimore: Williams & Williams. pp. 606–609.
3. Clarke, C. et. al. 2007. Childhood and Adulthood Psychological Ill Health as Predictors of Midlife and Anxiety disorders. Archives of General Psychiatry. 64. pp668-678
4. Bohnen N, Nicolson N, Sulon J, Jolles J (1991). “Coping style, trait anxiety and cortisol reactivity during mental stress”. J Psychosom Res 35 (2-3): 141–7
5. NIMH · Post Traumatic Stress Disorder Research Fact Sheet”. National Institutes of Health. http://www.nimh.nih.gov/health/publications/post-traumatic-stress-disorder-research-fact-sheet/index.shtml.