TRAVMATİK OLAY
Olağan insan yaşantısının çok dışında, hemen herkes için sıkıntı yaratabilecek bir olaydır. (DSM-III-R)
Kişi, gerçek bir ölüm veya ölüm tehdidi, ağır bir yaralanma, kendisinin veya başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayı yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuştur. (DSM-IV)
RUHSAL TRAVMALAR
İnsan eliyle—İşkence, savaş, şiddet, tecavüz, çocukluk çağı istismarları, trafik kazaları,terör,yangın,kapkaç…
Doğal felaketler—deprem,sel,heyelan,çığ
TRAVMA
Ölüm ya da ölüm tehdidi
Ağır bir yaralanma ya da yaralanma tehdidi
Başka bir kişinin ölümüne ya da ölüm tehdidi altında kalmasına tanık olma
Yaralanmasına ya da yaralanma tehdidi oluşturan bir olaya tanıklık etme
Ailesinden birinin ya da başka bir yakınının beklenmedik ölümü ya da şiddete maruz kalmasını öğrenmek
TRAVMA
Fiziksel ve ruhsal bütünlüğü tehdit eder
Yaşamı tehdit eder
Ani ve kestirilemezdir…
KORKU, DEHŞET, ÇARESİZLİK (DSM-IV)
Neden Travmatize Oluruz?
Hazır ve kültürel korkular
Temel varsayımlar
Travmatik olay ve anlamı
Travmatik olayın kestirilemez ve kontrol edilemez doğası
Travmatik olayın şiddeti
EVRİMSEL KORKULAR
(Seligman 1971)
RİSK FAKTÖRLERİ
TRAVMA ÖNCESİ ETMENLER-I
Travma tipi benzer olsa bile kadınlarda TSSB oranları erkeklerin iki katıdır(Breslau ve ark 1999).
Toplum ve depremle ilgili çalışmalarda daha yaşlı olanlarda TSSB fazladır.
Travma anında yaş küçükse TSSB oranları artmaktadır
(Bramsen ve ark 2000, Perkonigg ve ark 2000, Lewin ve ark. 1998).
TRAVMA ÖNCESİ ETMENLER-II
Bekar, dul ve boşanmışlar (Lima ve ark. 1989)
IQ düşüklüğü (Silva ve ark. 2000)
Nörogelişimsel anomaliler (Gurvits ve ark. 2000)
Göçmenler (Webster ve ark.1995)
Travma öyküsü (Brasleu ve ark. 1999)
Ruhsal hastalık öyküsü (Cardozo ve ark. 2000)
Olumsuz yaşam olayları (Solomon ve ark. 1995)
Travma Sırasındaki Etmenler-I
Nesnel şiddet
Yakınlık
Yaralanma
Yakın kaybı
(Armenian ve ark 2000, Carr ve ark 1997 Başoğlu & Paker 1995)
Travma Sırasındaki Etmenler-II
Algılanan şiddet, yaşanılan korku, maddi kayıplar
(Başoğlu ve Paker, 1995; Başoğlu ve
Şalcıoğlu, 2001, Armenian 2000)
TRAVMA SONRASI ETMENLER
Olumsuz yaşam olayları, hatalı başa çıkma, sosyal destek azlığı
(Rivers 1918, Mc Farlaine 1989, Solomon 2000)
BİLİŞSEL DEĞİŞKENLER
Abartma , küçümseme
Kişiselleştirme
Genelleştirme
Atfetme, anlamlandırma
Kestirebilme, kontrol edebilme
Yok sayma
(Foa 1984, Mineka 1985)
BİREYSEL DİNAMİKLER
Soğutma sisteminin çalışması
Problem çözme becerisi
Yargılama yetisi
Kişilik özellikleri
Travmadan Sonra Ne Hisseder Ne Düşünürüz?
Temel inançlar sarsılır
Dünyaya karşı yoğun güvensizlik hissedilir
Adalet ve eşitlik duygusu sarsılır
Cezalandırılmışlık duygusu
Tekinsizlik
Travmadan Sonra Ne Hisseder Ne Düşünürüz?
Her an her şey olabilir
Yaşamımın üstünde kontrolüm kalmadı
Her an ölebilirim
Sevdiklerimi ve kendimi tehlikede hissediyorum
Hiçbir şeyi değiştirecek gücüm yok
Travmadan Sonra Ne Hisseder Ne Düşünürüz?
Kimseye güvenemiyorum
Kendimi suçlu hissediyorum
Elimden gelen her şeyi yap(a)madım
Tehlikeyi daha yakınımda hissediyorum
Gelecekle ilgili plan yapamıyorum (yada) yapmamın bir anlamı kalmadı
Travma Sonrasında Görülebilecek Ruhsal Bozukluklar
Travma sonrası stres bozukluğu
Akut stres tepkileri
Travmatik yas
TRAVMAYLA İLİŞKİLİ DİĞER BOZUKLUKLAR-I
Depresyon
Uyum bozukluğu
Anksiyete bozuklukları
Panik Hastalığı
Özgül fobi
Sosyal fobi
Obsesif – Kompulsif bozukluk
Yaygın anksiyete bozukluğu
Şizofreni
Alkol / Madde kullanım bozuklukları
Disosiyatif bozukluklar
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU
A- Travmatik olayı yeniden yaşama
B- Travmaya eşlik etmiş uyaranlardan kaçınma ve genel tepki verme düzeyinde azalma
C- Artmış uyarılmışlık belirtileri
A- TRAVMATİK OLAYI YENİDEN YAŞANTILAMA
Olayı elinde olmadan tekrar tekrar anımsama
Olayla ilgili kabus veya sıkıntılı rüyalar görme
Birkaç saniyeden günlere dek sürebilen disosiyatif durumlarda bazı öğelerin yeniden yaşanıyormuşçasına hissedilmesi ve öyle davranılması.
Tetikleyici olaylarla yoğun bir psikolojik sıkıntı ve fizyolojik tepki hali yaşanması.
B- KAÇINMA – KÜNTLEŞME I
Travmatik olay ile ilgili düşünce, duygu ve konuşmalardan kaçınmak
Olayı hatırlatan, etkinlik durum ve kişilerden kaçınma.
Travmatik olaya ilişkin bir amnezinin ortaya çıkması.
Dış dünyaya tepki verme düzeyinde bir azalma.
B- KAÇINMA – KÜNTLEŞME II
Daha önceden sevilen etkinliklere karşı ilgi kaybı
İnsanlardan uzaklaşma ya da yabancılık duyma.
Dostluk, sevecenlik, cinsellik gibi bazı duyguları duyumsayabilme yetisinde azalma.
Meslek, evlilik, çocuklar, yaşam süresiyle ilişkili olumsuz duygular ya da geleceği kalmadığı duygusunu yaşama.
C- AŞIRI UYARILMIŞLIK
Uykuya dalmak veya uykuyu sürdürmekte güçlük
Sürekli tetikte olma hali
Çabuk irkilme
Çabuk sinirlenme ya da öfke patlamaları
Yoğunlaşma güçlüğü veya işlerini bitirmekte güçlük.
Eşlik Eden Diğer Belirtiler
Suçluluk duyguları
Kişilerarası ilişkilerde bozulma
Duygulanımda iniş çıkışlar
Kendi kendine zarar veren davranışlar
Dürtüsel davranış
Eşlik Eden Diğer Belirtiler
Disosiyatif belirtiler
Somatik yakınmalar
Utanç, umutsuzluk, değersizlik duyguları
Önceden taşıdığı inançları yitirme, ümitsizlik ve çaresizlik hissi
Toplumdan uzaklaşma
AKUT STRES TEPKİSİ
Aşırı travmatik bir stresle karşılaştıktan sonraki bir ay içinde, bu hastalığa özgü bir anksiyete, disosiyasyon ve diğer belirtilerin geliştiği,
İlk bir ay içinde ortaya çıkması nedeniyle Travma sonrası stres bozukluğu’ndan farklı,
Disosiyatif belirtilerin tabloda daha baskın olduğu durumdur.
Travmatik Olayla İlişkili Disosiyatif Belirtiler
Uyuşukluk, dalgınlık ya da duygusal tepkisizlik
Çevrede olan bitenin farkına varmanın azalması
Derealizasyon
Depersonalizasyon
Disosiyatif amnezi
Travmanın yeniden yaşantılanması, travma ile ilgili anıları çağrıştıran uyaranlardan kaçınma, belirgin anksiyete ve artmış uyarılmışlık
Travmatik Stres – Fiziksel Sağlık
Kronik pelvik ağrı
Spastik kolon
Fibromiyalji
Kalp krizi
Erken doğum
Menstruel düzensizlikler
NASIL ETKİLENİRİZ???
İnsanlarla ilişkilerimiz bozulur.
İş performansımız azalır.
Aile ilişkilerimiz zarar görür.
Cinsel yaşamımız olumsuz etkilenir.
Fiziksel sağlığımız bozulur………….
Peki ;
Tüm bunlarla nasıl başa çıkarız?
Hatalı Başa Çıkma Yolları
Olayı hatırlatan yerlerden uzak durmak ya da sürekli aynı yere gitmek
Olayı konuşmamak ya da sürekli olayı konuşmak
Olay olmamış ya da etkilenmemiş gibi davranmak
SAĞLIKLI BAŞA ÇIKMA YOLLARI
“ Yaşamınızın kontrolünü korkularınızdan geri alın”
Bilişsel Yeniden Yapılandırma-I
Korkunun gerçekçi olup olmadığının ayırt edilmesi
Olasılıkların doğru değerlendirilmesi
Sürekli olumsuzluklara odaklanılmaması
Alternatif düşünce geliştirilmesi
Bilişsel Yeniden Yapılandırma-II
Yanlış koşullanmaların düzeltilmesi
Kişiselleştirmelerin fark edilmesi ve azaltılmaya çalışılması
Travmanın kişinin bireysel tarihindeki izdüşümünün anlaşılması
Davranışların Yeniden Düzenlenmesi-I
Kaygı,tedirginlik veya korku yaratan bir durumla öncelikle kendi belirlediğimiz zaman ve koşullarda yüzleşmemiz gerekir.
Yüzleşmenin aşamalı olarak yapılması gerekir.
Korku ve endişe yaratan durumla yüzleşirken başlangıçta yoğun ve giderek azalacak bir sıkıntı yaşayacağımızı bilmek önemlidir.
Davranışların Yeniden Düzenlenmesi-II
Yüzleşmelere devam ettikçe durumu kontrol edebileceğimiz hissi artar.
Giderek durumun yarattığı sıkıntı, endişe azalır.
Sıkıntı azalmasa bile durumu kontrol edebiliyor olmak kendimize güvenimizi arttıracak, durumla daha iyi başa çıkabilmemizi sağlayacaktır.