Eşduyum Yorgunluğunda Önleme ve Tedavi Yaklaşımları

Eşduyum yorgunluğu travma mağdurlarıyla çalışan herkesin başına gelebilir. Bu alanda çalışan kişiler aşırı yüklendiklerinde, travma yükü çok fazla olduğunda, kriz yaşayan hasta sayısı birden arttığında EY belirtileri gösterebilirler. EY, işinin iyi yapamadığı, yanlış bir şey yaptığı için kişilerin başına gelen bir şey değildir. Ya da hiç kimse bu duruma karşı bağışık değildir.

EY unda tedavi ve önleme ile ilgili yaklaşımlara geçmeden önce iki önemli kavramdan kısaca söz etmek istiyorum

Eşduyum Doyumu

İşini daha iyi yapmış olmanın verdiği keyif, tatmin olarak tanımlanır. Eşduyum doyumu, aslında böylesi zorlu bir işi seçmenin nedenlerini de ortaya koyan bir kavramdır. Yardım işlerinde çalışan kişiler genellikle ailelerinde- arkadaş çevrelerinde güçlü olarak bilinen, sorun çözen, danışılan kişilerdir. İş yaşamında her komitede yer alırlar, pek çok organizasyonda görevlidirler, çoğu zaman ağlanacak bir omuz- akıl danışılacak biri arandığında akla ilk gelen kişilerdendirler.

”Neden bu işi seçtim?” “Bu işi yapmaya neden devam ediyorum?” “Kişi olarak/meslek olarak böyle zor bir işi götürme nedenlerim ne olabilir?” “Kariyer sürecimde ruh ve beden sağlığımı koruyabilmek için ne gibi stratejiler kullandım?” “Tekrar meslek seçseydim aynısını mı seçerdim?” “Bu iş benim için doğru iş mi?”  Bu soruların yanıtı olumlu ise yaptığınız iş ile ilgili şefkat doyumu yaşadığınızdan söz edilebilir.

Eşduyum doyumu ile eşduyum yorgunluğu arasındaki dengenin yorgunluk lehine bozulduğu durumlarda ikincil travmatik stres belirtileri ortaya çıkar. Bu nedenle eşduyum doyumunu üst düzeyde tutmaya yönelik tutumlarda yorgunluğun bir hastalığa ve işlev kaybına dönüşmesini önleme açısından önemli olmaktadır.

Sessizleştirme Tepkisi

Travma mağdurunun paylaştığı bilgiler çok sıkıntı verici olduğunda bir şekilde- farkında olmaksızın terapist(yardımcı olmaya çalışan kişi) onu sessizleştirebiliyor.

  • Konuyu değiştiriyor,
  •  Danışana karşı öfkeli bir tavır içine giriyor,
  • Espri yaparak durumun ağırlığını hafifletmeye çalışıyor
  • Danışana inanmadığını hissettiriyor.
  • Danışanın seanslarına gelmemesini dilemeye başlıyor
  • Danışanı dinlemiyor/ilgilenmiyor
  • Danışanın söyleyeceklerinden korkuyor/çekinir hale geliyor
  • Yaşadıkları için danışanı suçluyor/yargılıyor
  • Danışana yardımcı olamayacağı kaygısını yaşıyor

Bu tepkiyi geliştirirken terapist neler düşünür?

  • Bu konuda yapabileceğim bir şey yok zaten. Dinleyerek yardımcı olamam, o yüzden dinlemek istemiyorum
  • Travmatik olayı konuşursa danışan zarar görür
  • Travmatik bir olay duyduğumda kötü oluyorum
  • İyi şeyler iyi insanların başına gelir, bu sizin başınıza geldiğine göre siz kötü biri olmalısınız
  • Gerçek olamayacak kadar kötü bir durum bu
  • Bu durum hayal ettiğim dünyayı yerle bir ediyor
  • Sizin başınıza geldiyse benim başıma da gelebilir

Bu tepkinin gösteriliyor olması terapiden çok fazla yararlanılacağını göstermesi açısından oldukça önemlidir.

Kimler Travma Mağdurlarıyla  Çalışmaya Daha Uygundur?

  • Tutarlılık duygusu olan kişiler
  • Daha önce travma yaşamışlarsa başarıyla baş edebilmiş kişiler
  • İnisiyatif alabilen, karar verme mekanizmalarını sağlıklı işletebilen kişiler
  • Travma konusunda gerekli-yeterli eğitimi olanlar
  • Olumsuz transferansları tanıyabilecek-danışanın ambivalansını fark edebilecek-danışanın bağımlılık potansiyelini yakalayabilecek kişiler. Bu şekilde davranmamak güçlü dalgalara doğru yüzmeye çalışmaktır, çabuk yorulur insan.
  • Gerçekdışı profesyonel beklentileri olmayan kişiler (tüm danışanları kurtarmak gibi mantık dışı beklentiler)
  • Kişisel özelliklerinin farkında olanlar. (Öfke sorunu olanlar antisosyallerle çalışmamalı)

EY unu önlemek ancak haftada bir travma mağduru hasta görüp kalan zamanlarda yoga, meditasyon gibi etkinlikler yaparak olanaklı olabilir. Çoğu kişi bu şekilde çalışamayacağından EY ancak yumuşatılabilir/hafifletilebilir/dönüştürülebilir/tedavi edilebilir.

İşten eve gelirken geçiş dönemi yaratmak (Geçiş ritüeli) yorgunluğu hafifleten önemli bir etken. Yol boyunca yürümek, evde üstünü değiştirmek, ev içinde ve/veya dışında farklı bir etkinlik yaparak kendini dinlendirmek geçiş ritüelinin önemli parçalarındandır.

Eşduyum Yorgunluğunu Azaltmaya / Dönüştürmeye Yönelik Dört Adım

1.Yaşamda stres yaratabilecek durumları takibe almak

  • Fizik sağlığı takip etmek
  • Travma girdilerini takip etmek ve sınırlamak

2.İş/yaşam dengesi

3. Esneklik kazanmak

  • Farkındalık sağlayarak stresin azaltılması:

Meditasyon,yoga,gevşeme egzersizlerinin de kullanıldığı kişinin yaşantılarından yola çıkılan yöntemlerle; stres,olumsuz duygular,durumsal anksiyete ve ruminasyonlar azalırken şefkat ve olumlu duygularda artmalar oluyor(John Kabatt-Zinn Massachusetts Üniversitesi Tıp Merkezi)

Kronik ağrı, depresyon,uyku bozukluğu, yüksek tansiyon ve kansere bağlı gelişen ağrılarda etkili olduğu bildirilmiş.

Sekiz hafta boyunca (haftada 2.5 saat) iletişim becerileri, stres tepkileri, kendine şefkatli davranma konusunda didaktik bilgiler ve yaşantısal egzersizlerin yapıldığı, 6-7 hafta sonra da altı saatlik idame eğitimin gerçekleştirildiği bir programında da esneklik kazandırmada etkin olduğu bildirilmiştir. (Joanne Cohen- Katz)

  • Travma hostesliği(yardımcılık)

Seanslar sırasında bedensel belirtilerine ve duygularına yönelik farkındalığı arttırarak danışanların öykülerine karşı duyarlılıkları azaltmak.

Otonom sinir sistemini ve uyarılmışlığı düzenlemek

Empatiyi dozunda tutmak

Net düşünmek

Bedeninin sesini dinlemeyi ihmal etmeden danışanla bağlantıyı sürdürmek

  1. Değişiklik taahüdünde bulunmak

Eşduyum Yorgunluğunu Azaltmaya Yönelik Önlemler

Bireysel

  • EY unun kendisi için gerçek bir sorun olduğunu kabullenmek
  • Kendin için neyin önemli-değerli olduğunu belirlemek
  • Eylemlerinle inançlarını uyumlu kılmak.
  • Tepkilerini bilinçli seçmek.
  • İnkardan vazgeçip insan olduğunu kabullenmek.
  • Kendini başka kişilerle karşılaştırmamak
  • Kendine zaman tanımak, sabırlı olmak
  • Kişisel değerin sadece yaptığı işle veya iş başarısıyla ölçülemeyeceğini algılamak
  • İş dışında da ilişkiler, aile gibi değerli, önemli kavramlar olduğunun ayırdına varmak
  • Sınır koymayı ; gerektiğinde hayır demeyi ya da her talebe evet dememeyi öğrenmek
  • Yaptığın işin çok zor ve kaynakların sınırlı olduğunu kabullenmek
  • Fazla empati yapıp, fazla yoğun çalışıldığında nesnelliğin yitirileceğini, duyarlılıkların fazlasıyla artacağını ya da kaybolacağını unutmamak.
  • Nesnellik ile empatiyi dengelemek
  • Yardım istemeyi öğrenmek
  • Ailenin-kendinin-işinin sınırlarının farkında olmak
  • Günlük sorumluluklarında- görevlerinde disiplinli olmak
  • Yılda en az iki kez kısa tatil yapmak
  • Küçük değişikliklere hayatında her zaman yer vermek
  • Zamanı öncelikler ve önemliler dizgesine göre organize etmek
  • İş/yaşam dengesini iyi kurmak
  • Fiziksel sağlığına dikkat etmek için gerekenlere önem vermek; düzenli uyku, diyet(düşük karbonhidratlı, bol c vitamini ve çiğ sebze-meyve içeren)
  • Sporu yaşamının bir parçası haline getirebilmek
  • Yoga, meditasyon, masaj( bu gibi etkinliklere zaman ayırmak suçluluk uyandırabilmekte)gibi etkinliklere zaman ayırabilmek
  • Ofisi huzurlu bir yer haline getirmek
  • Duygularını yazmak –resmetmek yoluyla ifade edebilmek
  • Sınırlılıklarını, nerede durman gerektiğini bilmek ve gerektiği noktada işini başkasına devretmek
  • Yardım ettiğin kişiler üzerindeki güçlü etkine odaklanmak. Bazı şeyleri yapamadığını düşünsen bile durup mola vermek. (Sonrasında daha berrak düşünerek daha enerjik bir bakış açısıyla daha çok yardımcı olunabilir)
  • Kendine de yardımcı olduğun kişilere davrandığın kadar şefkatli, empatik ve anlayışlı davranmak
  •  Kendine ilişkin farkındalıklarını arttırmak(günlük seçimlerini etkileyen geçmiş dinamiklerin farkında olmak; öfke, incinmişlik, çaresizlik gibi travma mağduru kişilerle çalışırken sık yaşanan duyguları fark etmek ve baş etme yöntemleri geliştirmeye çalışmak
  • Bir destek grubuna katılmayı düşünmek
  • Kendini kendin gibi hissetmiyorsan yardım almak

Özel bir önleme modeli:

  1. Stres kaynaklarının ve stres tepkilerinin farkında olmak(kendini sorgulama)
  2. Stres tepkilerine ilişkin eğitim almak
  3. İşlevsel olabilmek için istikrarlı olabilmek
  4. Kendi gereksinimlerine özenebilmek için kendini şımartmak
  5. Çözüm üretmek ve rahatlamak için güçlenmek
  6. Ümitlenmek, iyileşme yoluna girebilmek için sakinleşebilme
  7. Başka kişi ve gruplara bilgileri aktarmak

İşle İlintili

  • Gerçek, erişilebilir hedefler koymak
  • Vaka yükünü azaltmak.
  • Vaka çeşitliliği sağlamak.
  • Vaka yükünü dengelemek(travma mağduru olan/olmayan).
  • Gün içinde mola vermek
  • Çok uzun süre ara vermeden çalışmamak
  • Bir olayla ilgili uzun süre çalışmamak
  • Yarı-zamanlı çalışmak, kalan zamanda farklı etkinlikler yapmak
  • İki farklı iş yapmak/aynı yerde farklı iki konumda bulunmak; örneğin: yarım gün danışanlarla ilgilenip yarım gün eğitim vermek. Böylece kendini yenileme, geliştirme olanağı bulmak ve EY unu hafifletmek
  • Eğitimine devam ederek bilgilerini genişletmek.
  • Profesyonel becerilerini geliştirmek. Bu eğitimler, yenilenmek, meslektaşlarıyla bir araya gelmek, nefes almak, klinik becerileri arttırmak için bir fırsat olmaktadır
  • Kendi çözülmemiş travmasının farkına varmak- çözmeye çalışmak
  • Süpervizyon almak

Eğtimin Hedefleri:

  • Yargılayıcı olmayan, etkili dinleme yoluyla netleşebilmek
  • Terapistin algılarındaki çarpıklıkları düzeltmek
  • Stres tepkilerini tekrar çerçevelendirmek
  • Empatik yaklaşımı geliştirmek
  • Mesleki etkinliği ve tatmini arttırmak

Konsültasyonun Hedefleri:

  • Her bireyin dünyayı ele alışına ve baş ediş yoluna saygılı davranmak
  • Rahatsız edici imaj, düşünce ve duyguları normalleştirmek, yeniden biçimlendirmek
  •  Kendine bakıma önem ve öncelik verilmesini sağlamak
  • Kişisel olgunluğun artmasını sağlamak
  • Destek veren kişinin duygularını(çaresizlik,öfke, iğrenme gibi) fark etmesine ve olgunlaşmasına olanak sağlar.

Destek Grubunda,

  • Stresörler gerçek ve yasal olarak kabul edilir
  • Sorun bir kişinin değil grubun sorunu olarak kabul edilir
  • Sorunlara genel yaklaşım çözüm aramak şeklindedir- suçlamak veya suçlu bulmak kabul görmeyen bir yaklaşımdır
  • Bireylerin sorunlara karşı hoşgörü düzeyinin arttırılmasına çalışılır
  • Destek,doğrudan,net,şeffaf, taahhüt şeklindedir
  • İletişim açık ve net, mesajlar net ve doğrudandır
  • Roller çok esnektir; bireyler farklı rolleri benimseyebilirler
  • Kaynaklar etkin biçimde kullanılır

Organizasyonel

  • İTS/EYunu işyerinde açıkça tartışabilmek-kabullenmek
  • İTS/EY  kurum olarak bir eksiklik/yetersizlik olarak değil de doğal bir sonuç olarak algıladığını çalışana hissettirmek
  • İTS/EY sorununu bir iş sağlığı sorunu olarak algılamak ve önlem almaya çalışmak
  • Kritik olay debriefing
  • Bireysel danışmanlık
  • Aile danışmanlığı
  • Çalışana destekleyici süpervizyon ( özellikle de travma alanında çalışmış bir kişiden) olanağı sunmak
  • Çalışanlara işin profesyonel ve kişisel yaşamlarındaki etkilerini güvenle tartışabilecekleri düzenli zamanlar ve ortamlar yaratmak
  • İyi iletişim becerilerinin geliştirilmesi için uygun eğitimlerin alınmasını teşvik etmek
  • Çözüm bulmak –sorunları tartışmak konusunda destek sistemleri geliştirmek
  • Karar verme mekanizmalarını güçlendirecek programlar düzenlemek
  • Çalışanı yönetsel yapının bir parçası haline getirmek
  • Etkileşimsel yönetsel yapı oluşturmak
  • Hem işte hem de kişisel büyümeyi idame ettirmesi konusunda çalışanları teşvik etmek
  • Çalışanları iş dışı ilgi alanları konusunda teşvik etmek
  • Çalışanları iş ortamını anlamlı nesnelerle ve resimlerle kişiselleştirmeleri konusunda teşvik etmek
  • İş koşullarını olabildiğince esnek tutmaya çalışmak
  • Yeni fikirlerin denenmesini teşvik etmek
  • Meditasyon-yoga-egzersiz gibi gerginliği azaltan tekniklere öncülük etmek
  • Çalışana geniş bir danışan yelpazesi güvencesi vermek
  • Çalışana travma mağduru danışanlar arasında molalar verebileceği bir zaman çizelgesi sunmak
  • Çalışanın profesyonel gelişimini desteklemek
  • Çalışanlara yaptıkları işe uygun ücret politikası belirlemek ve bu anlamda kendilerini doyumlu hissetmelerini sağlamak
  • Çalışanların güvenliğine yönelik planlar yapmak( güvenlik eğitimi- güvenlik protokolleriyle ilgili briefler)
  • Tıbbi/ruhsal hizmetlere kolay erişim olanağı sağlamak( sağlık sigortası v.b)
  • Çocuk bakımı, yer değiştirme gibi sorunların çözümünde çalışan ailelerine destek olabilmek
  • Organizasyon hiyerarşisinde her düzeydeki kişiden geribildirim alarak bu kişilerin karar verme sürecine katılımın sağlamak
  • Çalışanlara; politikalar, kaynak tahsisi, atamalar konusunda bilgiler vererek kararların neden ve nasıl verildiğini anlamalarına yardımcı olacak bilgilerle donatmak

Yöneticiden beklenenler:

  • Yöneticinin ITS/ŞY belirtilerini bilmesi ve çalışanlarında gelişebilme riski açısından uyanık olması gerekir
  • Yönetici çalışanlarının stresle baş etme yöntemlerinden haberdar olmalı ve bir sorunla gelmeden önce düzenli olarak bu yöntemlerin uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmelidir
  • Yönetici gerekli olduğu durumlarda çalışanları koçluk/danışmanlık alması konusunda desteklemelidir
  • Yöneticiler çalışanlara insan olarak verdiği değeri ve organizasyonun en önemli kaynağının çalışanlar olduğunu hatırlatmalıdır.
  • Yöneticiler EY belirtileri yaşayan bir çalışanı damgalayacak davranışlarda bulunmamalı, bu şekilde davranıldığını gözlemledikleri durumlara müdahale etmelidirler.
  • Yöneticiler kendine bakmak konusunda iyi bir model oluşturmalıdır

Debriefing: 2 tipten söz edilir.

  1. Formal; süpervizyonu ve meslektaşlarla konsültasyonu da içeren, uzun aralıklarla devam eden debriefing seansları
  2. Formal olmayan; krize müdahale durumlarında sık aralarla yapılan seanslar. Süpervizyon yeterli düzeyde olmaz. Debriefingi yapan kişi aslında dinlemeye uygun kişi olmayabilir, dinlemeye hazır ve/veya istekli olmayabilir, nasıl yardımcı olacağını bilmeyebilir.

Tedavi

Tedavi Hedefleri

  1. Amaçlılık: Yaşamın hem profesyonel hem de diğer alanlarında kaygı duymaksızın bir amacı olma halinin sağlanması ve sürdürülmesi. Kaygı hissetmeden danışanın acısını hissedebilmek, ancak bu acıya fazlaca içine almaksızın empati ve şefkatle yaklaşabilmek. Hem profesyonel hem de kişisel anlamda stres ve anksiyeteye bağlı fizyolojik belirtilerin farkına varma ve kontrol edebilme yeteneği.
  2. Kendini onaylama: Suçluluk hissetmeden kendine bakabilme, kendisi ile ilgilenebilme

Hızlandırılmış Tedavi Programı

Charles Figley liderliğinde Gentry, Baranowsky ve Dunning (1997) tarafından geliştirilmiş ve EY tedavisinde kullanılan ilk standardize edilmiş bireysel tedavi programıdır. Başlangıçta beş seans olarak ve profesyonellere yönelik planlanmış olup sonrasında daha da genişletilmiştir..

Programın hedefleri:

  • Belirtileri tespit etmek
  • EY unu tetikleyen etmenleri tanımak
  • Kaynakları tespit etmek ve onlardan yararlanmak
  • Kişisel ve profesyonel öyküyü gözden geçirmek
  • EY unu azaltacak yöntemler konusunda uzmanlaşmak
  • Temel ve gelişimi önleyici becerileri öğrenmek
  • Yaşamı kolaylaştırmak üzere anlaşmalar yapmak
  • Etkinliğe engel olan durumları değiştirmek
  • Çatışmalarda çözüm yollarını devreye sokmak
  • Destekleyici bakım sonrası planını uygulamaya geçirmek

Programın bileşenleri:

  1. Terapötik İttifak; bu alanda çalışan profesyoneller yardım isteme konusunda dirençli olabilmekteler. Yardım eden rolünden sıyrılıp yardım alan konumuna gelmenin ne anlama geldiği, ne duygular yaşattığı mutlaka konuşulmalı.
  2. Niceliksel ve Niteliksel Değerlendirme; EY unun farklı yönlerini, sessizleştirme tepkisini, profesyonel yaşamı etkileyen stresörleri ve güce dayalı, katılımcı yaklaşımları değerlendirmek
  3. Kaygı Yönetimi; stresi yönetmeye, anksiyeteyi ve uyarılmışlık belirtilerini azaltmaya yönelik müdahaleler
  4. Öykü yazma; öyküler ve kişisel farkındalık profesyonel ve kişisel yaşam kalitesinin yeniden inşasında büyük rol oynar.
  5. Maruz bırakma/ İTS in  çözülmesi;
  6. Bilişsel Yeniden Yapılandırma
  7. Esneklik ve Tedavi Sonrası Bakım Planı
  • Esneklik becerileri(kaygı olmaksızın var olmayı becermek, kendini yok saymadan yardımcı olmayı öğrenmek)
  • Kendini yönetmek-Kendine bakmak(bu kişiler işlerinde ve kişisel yaşamlarında neden kendilerini bu kadar zorlanmış hissediyorlar ve ne tür sınırlar konulması gerekiyor, ne tür kendine bakım becerileri geliştirilirse daha rahatlatıcı olabilir)
  • Başkalarıyla ilişki kurmak(terapötik bir ortam yaratmak, yalıtılmışlığı kırmak, destek, beslenme, zenginleşmeyle ilintili az kullanılan kaynakları tespit etmek ve kullanımlarını arttırma yönünde çaba gösterilmesini teşvik etmek)
  • Beceri kazanımı( yetersizlik ve değersizlik duyguları konusundaki duyarlılıkların üstesinden gelebilmek için yardım verebilme alanında uzmanlık becerilerini artırmaya yönelik eğitimlerin ve süpervizyonların alınmasını teşvik etmek)
  • Çatışmaları çözümlemek( içsel çatışmalar, gündelik sorunlarla ilgilenmek için harcanacak enerjinin geçmişte çözümlenmemiş konularda tüketilmesine neden olacağından bu tür çatışmaları tespit etmek ve çözmeye çalışmak EY unun önlenmesinde ve tedavisinde önemli rol oynar)

Tedavide Mizahın Yeri

  • Mizah neşe katar, haz verir
  • Başka şekilde ifade edemediğimiz agresyonu mizah yoluyla yumuşatarak ifade edebiliriz
  • Organizasyonlarda stres düzeyi artmışsa mizah yetkin çalışmayı arttırır
  • Bağışıklık sistemini uyarır
  • Bilişsel yeniden yapılandırma anlamında, olumsuz durumların komik yanlarına dikkat çekerek onları yumuşatır.
  • Eleştirinin yıkıcı etkisini azaltır, eleştiriye tahammülü arttırır
  • Bazı iş ortamlarında ortak dil oluşumuna ve bir bağ kurulmasına neden olabilir
  • Çözüm bulma, yaratıcılık gibi becerileri arttırdığından performans üzerine olumlu etkiler yaratabilir
  • İşin yarattığı olumsuz duygulardan çok işe odaklanmayı sağlayarak duygularını etkisini azaltır
  • Aşırı şakaya vurma eğilimi de stres belirtisi olabilir
  • Şaka ile alay arasındaki ince çizgiyi aşmamak, ya da insanların duyarlı oldukları konuları ya da anları fark ederek esprileri-şakları sınırlamak çok önemli

EY Tedavisinde mizah

  • Travmatik olayın hemen sonrasında gerçekleşen debrieflerde, seansların etkili olmasını sağlayabilir
  • Anksiyete düzeyi yüksek kişilerde uyarılmışlığı tetikleyeceğinden olumsuz etkiler yaratabilir
  • Depresyon geliştiği durumlarda, şimdi- burada durumlarında mizahı kullanmak daha etkili
  • Duyguların ifade edilmesini teşvik eder
  • Sosyal destek sisteminin oluşumunu kolaylaştırır
  • Olayların yeniden çerçevelendirilmesine katkıda bulunur
  • İletişimi kolaylaştırır
  • Stresin yüksek olduğu organizasyonlarda baş etme düzeneklerinden biri olarak işlev görür
  • Bağışıklık mekanizması üzerinde düzenleyici etki göstererek fizyolojik işlevselliği arttırır
Posted in Aile, En Çok Okunanlar, Genel, Genel Bilgiler, İlişkiler, İş Hayatı, Kadın Olmak, Öne Çıkan, Psikiyatrik Hastalıklar, Yazılar and tagged , .

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir